Gatazka sozialak eta politikoak XX. mendeko Mirandan

XX. mendeko lehen urteetan, herri-lurrengatik sortutako gatazkak izan ziren protagonista. Gatazka horiek ugariak izan ziren urte hauetan Nafarroako herri askotan. Bitartean, alderdi kontserbadore eta tradizionalistak hauteskundeetan bozka gehien jasotzen zituen, gizonezkoen sufragio unibertsalaren bidez, 1890etik aurrera.

Ukuiluen gatazka

Nekazaritza kapitalismoa areagotzen ari zen garai batean, bai urte batzuk lehenago herri-lurrak erosi zituzten baserritar partikularrek, bai bizitzeko lan-indarra besterik ez zuten nekazariek borroka egin zuten Udalarenak izan ziren lurrak kontrolatzeko. Norgehiagoka gehienak epaitegietan izan ziren, Nafarroako Diputazioaren administrazio helegiteen bitartez. Alabaina, ukuiluak errotulatzeko baimena ukatu zien, eta lurren jabeek Udala kontrolatzen zutenez, bi sektoreen arteko gatazka zuzenak sortu ziren. Bi gertakari nabarmendu daitezke, hamar urteko tartearekin, zeinetan tentsioak eztanda egin zuen borroka zuzena piztuz. 1908ko neguan, Felipe Modetek, Vergalijoko ukuiluetako jabeak, bere familiarekin ihes egin behar izan zuen, bere etxea eta jabetzak jornaleroen amorruaren eskuetan utziz. Berriz ere, 1918ko amaieran, agintarien aurkako irainez eta biraoz josiriko kantak debekatu eta gero, gatazka zuzena sortu zen. Hiru jornalero eta emakume bat hil zituen Guardia Zibilak Mirandako kaleetan.

Antigua finca de Vergalijo

Arazoa ez zen konpondu, nahiz eta jornaleroek, Mirandako Zentroan antolatuak, Udalean boterea lortu, eta hainbat borroka legal hasi Diputazioaren bitartez. Haatik, gizarte arrakalak eta ukuiluen gatazkak konpondu gabe jarraitzen zuten, hainbat jornalerok euren laborantza tresnekin ukuiluak okupatzeraino. Bitartean, Udala eta ukuiluko jabeen arteko negoziazioak izan ziren, Diputazioa bitartekari zela, baina ez ziren inora iritsi. 1923an diktadura amaitu zen inongo irtenbiderik bilatzeko aukerarik gabe, korporazioa eten baitzen, eta gatazka konpontzeko utzi zen II. Errepublikarako.

Miranda Bigarren Errepublikan

Nafarroan eta Espainiako gainerako lurraldeetan bezala, nekazaritza-arazoa Bigarren Errepublikaren esku gelditu zen, nekazaritza-erreforma baten zain. Erreforma hori onartu eta gauzatu arren, ez ziren espero ziren emaitzak izan. Hala ere, 10. eta 20. hamarkadetan sortutako egoerak langile ideologia herrian zabaltzea ahalbidetu zuen, hala nola sozialismoa eta anarkismoa. Elkartzeko lekuak (Mirandako Zentro Katolikoa eta Kasino Orokorra), non mirandarrek gaurkotasunezko gaiez eztabaidatzen zuten, alderdien eta sindikatuen sorreraren hasiera ere izan ziren, Errepublika garaian Mirandako bizitza politikoan parte hartuko zutenak. Zentroaren inguruan Mirandako ezkerreko alderdiak sortu ziren. 1932an Mirandako Alderdi Errepublikano Sozialista Erradikala sortu zen, 205 afiliaturekin, eta 1935ean Batasun Errepublikanoan bilakatu zen. Bere aldetik, kasino Orokorrak CEDA antolakunde eskuindarreko jarraitzaileak bildu zituen. Baserrietako gatazkak konpondu gabe jarraitu zuen Mirandan, nahiz eta nekazaritzako erreformak huts egin, eta zaildu egin zuen bizikidetza garai historiko berri horretan. Mirandako hauteskundeek, 1931tik 1936ra, banaketa hori erakutsi zuten. 1931n, ia botoen % 50 eskuinaren eta errepublikano sozialisten artean banatu ziren, eta 1933tik aurrera, emaitzak eskuineko alderdietara bideratu ziren.

Monolito en homenaje a los represaliados y fusilados durante la guerra civil

Gerra Zibila hastearekin, Mirandako nekazaritza arazoak konpontzeko aukerak porrot egin zuen. Nafarroan frankisten matxinadaren garaipenarekin ez zen gerra fronterik izan erkidegoan, baina horrek ez zuen atzeraguardiako indarkeria ekidin. Alderdi nazionalaren jazarpenak Mirandari ere eragin zion. 28 bizilagun fusilatu zituzten. 2013an monolito bat eraiki zuten Mirandan jazarriak eta fusilatuak omentzeko.

Mirandaren zabalpena eta modernizazioa frankismoan

Frankismoan Mirandako herrigunea handitu zen, Erdi Aroko esparruaren mugak gaindituz, eta herria zelaira zabalduz. Nekazaritza ekonomiaren hegemonia ahuldu zen 50. hamarkadatik aurrera Nafarroan bizitzen hasi zen industriaren garapenarekin. Langile asko iparreko eremu industrializatuetara joaten hasi ziren. Iruñerria eta Euskadi izan ziren lan bila zebiltzan mirandar askoren helmugak. Horren ondorioz, nekazaritzako eskulana murriztu eta ustiapen-mota aldatzen hasi zen. Orduan, nekazaritzako makineria agertu zen. Vergalijokoa bezalako finkak pixkanakako gainbehera batean sartu ziren. Mirandako herritarrek gutxinaka landa eremua utzi zuten, eta industriatan eta tokiko gertuko enpresatan lanean hasi ziren, gaur egun arte iraun duen aldaketa ekonomikoa osatzeraino. Gertaera aipagarri gisa, 60ko hamarkadan, Udalak berreskuratu egin zuen Montebajoko finka, gerrako zorrak kitatzeko 1810ean saldu zen lehengo herriko lurra. Udalak egindako erosketarekin (ia 23 milioi pezeta) Montebajo lehengo jabeei itzuli zien, Mirandako bizilagunak zirenak, lehen salmenta egin eta 155 urtera.

Miranda diktaduraren ondoren

Frankismoaren amaierak eta demokraziaren iritsierak, garai berri bat ekarri zuen Mirandara. Bizilagunek, euren alkatea eta zinegotziak aukeratu, eta martxan jarri zituzten hainbat berritze lan herrian. Zerbitzuak zabaltzea, kirol instalazioak eraikitzea, hirigintzaren hobekuntza, eraikin historikoak zaharberritzea etb. Mirandako zerbitzuen hobekuntzak herritar kopuruaren pixkanakako galerarekin kontrastatzen du, 90. eta XXI. mende hasieran gorakada izan zen arren etorkinen etorrerari esker.

<<< XIX. mendea, Miranda gerra artean