Nafarroako konkista eta XVII. eta XVIII. mendeak Mirandan

1512ak Nafarroako Erresuma erakunde politiko independente bezala desagertzea esan nahi du. Mirandarentzat, aro berri baten hasiera da, non Nafarroako erregeek emandako foruak eta pribilegioak desagertu egiten baitira, eta, era berean, haren gaztelua desagertzen da, hiribilduak Erdi Aroan duen garrantziaren sinboloa. Nafarroa Gaztelan integratuta, Mirandak gorengo garai bat biziko du XVII. mendearen bukaeratik XVIII. mendea amaitu arte, eta bere arte-ekoizpen garrantzitsuan islatuko da, elizaren apainketan eta noble-etxeen eraikuntzan ikus daitekeena.

Nafarroako Konkista

Nafar erregeekiko leialtasuna frogatuta, mirandarrek Gaztelako armadari aurre egin zioten berriro 1512an. Mirandako plazak, Mauleko D. Ladrón gazteluko alkaidearen gidaritzapean, Albreteko Juani aurre egin zion beste herri batzuekin batera. Hala ere, Gaztelako armadak zuen kopuruaren nagusitasunak, Nafarroako erresistentziarekin amaitu zuen. 1512ko irailean, Mirandako ordezkariek Fernando Katolikoa erregetzat hartzen zuten, hark bere foruak onartzen zituen bitartean. Nafarrek iraultza egiteko edozein aukera saihesteko, Gaztelak gotortutako plaza guztiak suntsitzeko agindu zuen Gaztelak. Lan hori Albako Dukeak egin zuen, eta Nafarroako errege-erreginen garaian Mirandarentzat hain garrantzitsua izan erdi aroko gazteluarekin amaitu zuen.

Leringo jaurerria

Denbora gutxiz aitortu zituzten Gaztelako errege-erreginak Mirandako biztanleek garai bateko errege-erreginengandik jasotako foruak eta pribilegioak. 1514an, Leringo kondeak, konkistan Gaztelako aliatua izanik, Mirandaren jurisdikzioa jaso zuen (zergak kobratzea eta beste pribilegio batzuk) erresuma konkistatzeko emandako laguntzaren sari bezala, eta hiribildua Leringo jaurerrian sartu zen. Mirandarrek uko egin zioten egoera hori onartzeari, fisikoki aurre egiteraino, eta, urtetan, euren foruengatik eta pribilegio zaharrengatik auzitan izan ziren, XVI. mendearen amaieran berreskuratu zituztenak.

Bartolome Karrantza

Frai Bartolome Karrantza domingotarra (1503-1576), ziurrenik, mirandarrik ezagunena da. Oraindik Mirandan gordetzen da jaio eta bere lehen urtetan bizi izan zen etxea. 1520an domingotarra ordenatua, urtetan teologia ikastaroak eman zituen, eta bere lehen etapatan Trentoko Kontzilioan teologo bezala parte hartu zuen. Ingalaterrara bidaiatu zuen 1554an, eta errestaurazio katolikoan parte hartu zuen. 1557an Espainiako elizaren mailarik handiena lortu zuen, Toledoko artzapezpiku izendatu baitzuten. Hala ere, 1559an inkisizioak harrapatu eta heresia leporatu zioten. Orduan 17 urteko prozesua hasi zen. 1576an, azkenik, aske utzi eta aste gutxira hil zen.

Bartolomo Karrantzaren familiaren etxea

2003an, jaiotzaren V. mendeurrena zela eta, Miranda Argako bizilagunek antzezlan batean parte hartu zuten, Bartolomé Karrantzaren bizitza errepasatzen zuena, Mirandan iragan zuen haurtzarotik, Erroman eman zituen azken urteak arte. Agertoki bezala, Colomotarren jauregiko fatxada jarri zen, egungo Udaletxea dena.

Mirandarrak Amerikan

Bartolome Karrantza ez zen izan gure herritik urrun izen bat hartu zuen mirandar bakarra, baita erresumako mugetatik urrun ere. Mirandarrak, gehienak familia onekoak, Amerikara abiatu ziren dirutza lortzeko asmotan. Administrazio indianoan gora egin zuten, eta kargu garrantzitsuak hartu zituzten Cartagena de Indias, Guayaquil, Quito edo Cochabamba bezalako hirien administrazioan. Hauek izan ziren, besteak beste: Pedro Jose Fidalgo Enríquez, Bernardo Alcalde Arburua, José Orzaiz Andia eta Juan Antonio Celaya Vergara. Azken hori, Popayaneko gobernadore eta Quitoko kapitain nagusi izatera iritsi zen, 1765ean “Estanco”en iraultza itzaltzeaz arduratu zena. Familia oneko gizonen migrazio oparo hori, neurri handi batean, etxe- eta jabetza-jaraunspenei buruzko araudi zorrotzei zor zitzaien; izan ere, arau horien arabera, lehenseme edo lehenalaba zirenek familia-etxetik kanpo bizi behar zuten, kasu horietan ozeanotik harago. Norbera aberasteko aukerek eta nahiek ere mirandesak Amerikara joatea bultzatu zituen, beste nafar asko bezala.

Amerikara emigratu, postu garrantzitsuak lortu eta dirutza egin zuten mirandarrek, Mirandako ondare artistikoa aberasten lagundu zuten.

Administrazio indianoan ibilbidea egitea lortu zuten mirandar horiek ez ziren oharkabean iragan Mirandan. Horietako asko, dirutza lortu zutenak, bere bizilekutik edo Mirandara itzultzean, tokiko ondare artistikoa berriz balioesteko ekimenak eraman zituzten aurrera. Artelan asko oraindik ikusgai daude Mirandako parrokian edo Gazteluko Ama Birjinaren ermitan, gizon horien dohaintzari esker.

 

Mirandako etxe batzuetako fatxadetan aurki ditzakegun armarriak

Barrokoa Mirandan

Ameriketako donazioei eta XVIII. mendeko egonkortasun politiko eta ekonomikoari esker Mirandan eraikuntza ugari sortu zituzten, erlijiosoak zein zibilak. Hirigintza berritzeak hobekuntza handiak ekarri zituen, nahiz eta oraindik ez ziren gaindituko Erdi Aroko esparruaren mugak. Horien artean jauretxe ugari agertu dira. Noblezia jatorria duten Mirandako leinuen familien etxeetan blasoiak eta armarriak dituzte, eta herriko hainbat kaletan ikus daitezke. Mirandako nobleziaren eraikinen artean, Kolomotarren Jauregia nabarmentzen da, berez Vizcaino familiari zegokiona, herriko ate zaharretako batean, Atarian (gaztelaniaz, “El Portal”), eta gaur egun Udaletxean dagoena. Eraikin zibilen artean ere Erlojuaren Dorrea dago, mudejar estilokoa, eta herrira sarbidea ematen zuen ate zahar baten parte zen, Portalejo, hain zuzen.

Eraikuntza erlijiosoei dagokienez, XIII. mendeko eliza handitu zuten XVII eta XVIII mendeetan hain bat kaperekin, eta erretaulez bete zuten, aldarean gailentzen den erretaula nagusi bat erantsiz. Kontrarreformaren espiritu berriarekin bat, erretaulak berritzeko lana obsesio bihurtu zen, ekonomikoki elizak bakarri aurre egiten ahal zion lana. Nafarroa ondorengotza-gerran Borboien hautagaitzarekin lerrokatzeak aukera eman zion erresuma zaharrari egoera onean izateko XVIII. mendean, eta Mirandan dekorazio-lan handia egin zuen tenpluan. Mende honetakoak dira haren erretaulak, organoa, arkupea, bi kapera berri eta konponketa ugari.

Jarduna hori XIX. mendean eten zen, gerrez, krisiz eta aldaketa politikoz josia. Horregatik Mirandan gertatzen ari zen berrikuntza artistikoari ezin izan zitzaion eutsi.

XIX. mendea, Miranda gerra artean >>>

<<< Miranda Nafarroako Erresuman